In de klinieken van Fivoor is december een maand die voelbaar anders is. De zorg gaat gewoon door, maar de maand brengt iets teweeg, namelijk herinneringen, verlangen en gemis. “De meeste mensen willen liever ergens anders zijn dan hier,” vertellen Marius, Martine en Ties van de geestelijke verzorging. “Dat gevoel is in december het sterkst. Sommigen zeggen: ‘Laat mij maar slapen tot het januari is.’ Anderen proberen er juist iets van te maken.” De geestelijk verzorgers van Fivoor zien van dichtbij wat de feestmaand bij cliënten losmaakt aan emoties, aan vragen, en soms ook aan onverwachte warmte.
Kerst achter gesloten deuren
Op de afdelingen van onze klinieken verschijnen in november al de eerste lichtjes. Samen met medewerkers versieren cliënten de woonkamer op de afdeling. Een andere cliënt vraagt of het traditionele recept van oma gekookt mag worden met de feestdagen. “Dat proberen de afdelingen dan te faciliteren,” vertelt Martine. “Het is een manier om iets van thuis mee te nemen.”
Binnen FPC de Kijvelanden wordt jaarlijks één islamitisch feest kliniekbreed gevierd, zoals het Offerfeest of Suikerfeest, en één christelijk feest: kerst. Alle cliënten zijn uitgenodigd en cliënten van FPK Rotterdam sluiten aan als dit veilig kan. De sporthal wordt omgetoverd tot eetzaal met lange tafels, muziek en kerstversiering. Cliënten helpen bij de voorbereiding en bij de mis, maken de menukaarten en denken mee over het cadeautje dat wordt uitgedeeld. Niet iedereen schuift aan. Sommigen blijven liever op hun kamer, anderen kunnen er om veiligheidsredenen niet bij zijn. Bij hen wordt een bordje eten gebracht. “Iedereen mag kiezen hoe ze deze tijd willen beleven,” zegt Marius. “Het gaat niet om moeten vieren, maar om erbij kunnen zijn.”
Ook bij de andere klinieken van Fivoor in Den Haag en regio Utrecht wordt aandacht besteed aan de feestdagen. “Vorig jaar hebben we in Den Dolder een kerstverhaal en bingo in één georganiseerd,” vertelt Ties. “Met de cijfers die in het kerstverhaal voorkwamen speelden we bingo waarbij cliënten (handgemaakte) cadeautjes konden winnen.” De activiteit werd in kleine groepen gehouden, zodat iedereen kon deelnemen, zowel cliënten van Wier als van FPA Utrecht.
Kleine rituelen met grote betekenis
Naast de gezamenlijke kerstviering en oud-en-nieuw zijn het vaak de kleine rituelen die december bijzonder maken en voor onze cliënten echt van betekenis zijn. Zoals een sinterklaasgedichtje dat medewerkers van de afdeling schrijven voor cliënten. Zomaar een paar zinnen, een momentje van aandacht.
Ook het aansteken van een kaarsje is een belangrijk ritueel dat met name tijdens de kerstviering niet gemist mag worden. Maar ook tijdens gesprekken of gewoon in stilte steken cliënten graag een kaarsje aan. “Wat doe je eigenlijk als je een kaarsje aansteekt?” zegt Marius. “Ik noem dat geconcentreerde aandacht. Er branden kaarsjes voor mensen die als engelen voor ons zijn, of voor mensen die engelen nodig hebben.” Soms is het een gebaar namens iemand anders, soms vervangt het een gesprek dat nog te moeilijk is.
En niet te vergeten: de kerstboom. “Een cliënt had in oktober al een kerstboom neergezet in haar kamer”, zegt Marius. “Ze zei: ‘Deze boom geeft licht en kleur.’ En dat deed hij. Voor haar bracht die boom letterlijk kleur in een grijs bestaan. Ze liet hem tot ver in het nieuwe jaar staan.”
Zingeving in kleine daden
De gesprekken in december raken vaak aan thema’s van verlangen, gemis en eenzaamheid. Martine herinnert zich een cliënt die graag weer contact wilde met zijn kinderen, maar niet wist hoe. “Hij durfde niet goed, uit schaamte en angst voor hun reactie. Uiteindelijk besloot hij een kerstkaart te sturen. Even later kreeg hij kaarten terug. Hij stuurde mij daarna ook een kaartje: ‘Bedankt dat je het afgelopen jaar voor mij draagzamer hebt gemaakt.’ Daar doe je het voor.”
Een andere cliënt bakte regenboogtompoezen voor de kerkdienst tussen kerst en oud en nieuw. “Zijn boodschap was: kerst is voor iedereen,” vertelt Martine. “Dat was zijn manier om licht te brengen.” Zingeving komt in verschillende vormen, en december geeft net iets meer ruimte voor warme initiatieven dan andere maanden.
Wat blijft er over na december
Aan het einde van de maand wordt de versiering weer opgeruimd. Toch blijft er iets hangen, iets zachts. “Ik hoop dat cliënten het verlangen naar een thuis, waar dat ook mag zijn, nooit kwijtraken,” zegt Martine. “Dat verlangen levend houden is belangrijk, ook als dat thuis nu nog ver weg lijkt,” vult Ties aan.
De decembermaand van binnenuit draait niet om grote feesten, maar om de kleine dingen die het verschil maken. Een kaart, een gesprek, een kaarsje: gewone momenten die december wat lichter maken.
