Tbs-directeur wordt weer ‘gewoon’ psychiater (Bron: Rijnmond)

Werken in een tbs-kliniek is vaak ondankbaar. Doe je het goed, dan verdwijnt de patiënt na een succesvolle behandeling geruisloos in de maatschappij zonder dat er iemand staat te applaudisseren voor de therapeut. Maar o wee als een patiënt weer in de fout gaat of niet terugkeert van verlof, dan zijn de rapen gaar. Burgers, politici, pers, ze staan à la minute in het gelid om kritiek te uiten. Martijn Koerhuis (47) heeft het zelf ervaren. “We kunnen moeilijk zichtbaar maken wat we goed doen, want je haalt het nieuws er niet mee.”

Een tbs-directeur moet continu opboksen tegen negatieve beeldvorming, van de tbs’er als monster. Gevaarlijk en gestoord? Opsluiten, sleutel weg, klaar. Want hoe kan je nou ‘empathie hebben voor het daderschap’? Voor de man dus die zijn vader vermoordde? Koerhuis: “Het slachtoffer was echt een hele nare man. Hij had zijn zoon gekleineerd, mishandeld. Let wel: dat rechtvaardigt absoluut niet wat die zoon heeft gedaan, maar het leert wel om hem te begrijpen.” De man bleek een vat vol boosheid te zijn en was ook psychotisch. “Onder meer door de juiste medicijnen toe te dienen, functioneert hij nu prima in de maatschappij.”

Elke patiënt is anders, maar een rode draad wordt wel zichtbaar, zegt hij. “Ze hebben moeite andere mensen te vertrouwen en juist dat vertrouwen moet je zien te herstellen. Het valt me elke keer weer op dat er zo’n groot verschil zit tussen de delictpleger en de mens erachter, die ik hier dan voor mij zie in de kliniek. Dan ontdek je ook de positieve kanten waar je aan moet werken.”

Leed van anderen

Tijdens het gesprek buigt Koerhuis meerdere keren naar voren om dat ene punt te benadrukken: “Wij doen hier niets af aan het leed dat anderen is aangedaan.” Maar hij onderstreept evenzeer: door daders als mens af te schrijven, help je niemand. “Als we hier te streng zijn, de patiënten vooral beperken in hun bewegingen, dan is tbs minder effectief. Dan is het meer een gevangenis. Het tbs-systeem kan alleen bestaan bij de gratie van de mogelijkheid dat je er weer uitkomt. De patiënt moet het nut ervan inzien dat hij het goed doet.”

Belonen in plaats van straffen dus. Nee, weet hij, dat is niet de visie die vanuit politiek Den Haag wordt gedeeld. Daar wordt gehamerd op veiligheid en repressie. “Ik vraag mij soms echt af wat zij daar nou voor ogen hebben. Die soundbites zonder context. We spraken laatst een politicus – nee, ik heb geen zin de naam te noemen – maar die was daar eerlijk in: dit is gewoon ons vak. Die zei wat de achterban wil horen over veiligheid. Alle finesses verdwijnen dan. De balans slaat door naar wat er niet goed gaat.” Terwijl de resultaten zo goed zijn dat het buitenland regelmatig hier komt kijken: de recidivecijfers van tbs zijn aanmerkelijk lager dan van gevangenissen.

Als kersverse directeur van de Kijvelanden heeft Martijn Koerhuis een dramatische vuurdoop. Op 3 februari 2017 wordt sociotherapeut Arnd Otten door een patiënt doodgestoken met een schaar. Koerhuis is dan net een maand in dienst. “Ik had een kennismakingsgesprek met vaktherapeuten toen het alarm afging. Niet één keer maar herhaaldelijk. Dat weet je dat er iets aan de hand is.” Hij snelt naar de afdeling Robijn, waar hij later ook psychiater van zou worden. “De impact op iedereen was enorm, het was heel heftig. Ook voor mijzelf. Ik was nieuw in de kliniek en wist dat het risicovol werk is, maar hier had ik geen rekening mee gehouden. Of ik heb getwijfeld aan mijn functie? Dat is een groot woord maar we hadden wel allemaal tijd nodig om te herstellen.”

De dag erna, op een zaterdag, komt het personeel van de Kijvelanden in groten getale naar de kliniek. “Iedereen zoekt steun bij elkaar en dat moet ook want de kliniek moet wel doordraaien.” Als directeur maakt hij zich op voor een kritisch rapport van de Inspectie voor Veiligheid en Justitie. Die constateert dat personeelstekort en hoge werkdruk mede de oorzaak zijn van het drama.

Koerhuis: “Ik had diezelfde dag al een harde inkijk gekregen. Ik vind het een evenwichtig rapport hoor, maar ik vind het wel jammer dat dan in een bijzin wordt gezegd ‘dat de sector beter uitgerust moet worden’. Door de bezuinigingen van 2013 hebben we 15 procent moeten inleveren. Dat is later wel weer hersteld maar we waren er toch kwetsbaarder door geworden. Met minder personeel gaat het ziekteverzuim omhoog. Dat was met name hoog op deze afdeling.”

Wachtlijsten tbs

In de jaren erna is er meer personeel aangetrokken door de Kijvelanden. Was de ‘ochtendbezetting’ in 2017 nog een aantal van 22 werknemers, nu zijn dat er 30. Meer personeel is ook hard nodig omdat er wachtlijsten zijn in de tbs-wereld. “Er zijn altijd golfbewegingen maar sinds de moord op Anne Faber leggen rechters vaker tbs op. Niet voor niets zijn we in 2019 met meerdere klinieken naar de rechter gestapt om extra geld te vragen.”

Kort geleden stond Martijn Koerhuis ook in de rechtszaal, omdat de Staat de Kijvelanden een boete heeft opgelegd van 37.000 euro. De reden: de kliniek heeft in 2018 te weinig patiënten op verlof gestuurd. Hij vindt het op zich niet gek dat er aandacht is voor de doorstroom, om te voorkomen dat het systeem dichtslibt. “Het is goed dat we afspraken hebben gemaakt over de duur van de behandeling. Die zat tegen de tien jaar en is nu ongeveer acht jaar per patiënt.” Maar, zegt hij, besluiten om mensen binnen te houden, worden niet lichtzinnig gemaakt en het is daarom vreemd klinieken daarop af te rekenen. “We hadden hier een patiënt die er al een tijd zat en die volgens ons ook toe was aan begeleid verlof. Dan grijpt hij ineens een andere patiënt naar de keel: moet je die dan toch op verlof sturen? Wij vonden van niet. Dat zijn de dilemma’s waar je voor staat.”

In de afgelopen acht jaar heeft geen enkele bewoner van de Kijvelanden de benen genomen tijdens begeleid verlof. Wel een paar keer als zij reeds buiten de kliniek verbleven in resocialisatieprojecten. In die gevallen worden zij teruggestuurd naar de kliniek. Opvallend genoeg krijgt de Kijvelanden geen terugkoppeling als ex-patiënten die uitbehandeld zijn weer in de fout gaan in de vrije wereld.

Eén gebeurtenis staat natuurlijk voor altijd in het geheugen gegrift. Op 1 maart 2020 gijzelen Tonny van H. en Dennie M. een bewaarder van de Kijvelanden en verlaten al schietend de kliniek. Tijdens de ontsnapping wordt Dennie M. door de politie gedood. Martijn Koerhuis zit die zondag thuis als hij telefoon krijgt van het hoofd behandeling: ‘er is iets verschrikkelijks gebeurd.’ “Ik reed direct naar Poortugaal en trof collega’s vol ontreddering aan. Ik was ook sprakeloos. Ik kende beide patiënten en was verbaasd.”

Ook hier volgt uiteraard een inspectierapport dat de controle bij de ingang hekelt: de vriendin van Dennie M. kon zo een wapen binnensmokkelen. Ze werd ook onvoldoende in de gaten gehouden op de afdeling waar ze het wapen overdroeg. Ook hier wordt de vinger weer op de zere plek gelegd: onderbezetting, onervaren personeel. De Kijvelanden heeft de controle sindsdien verscherpt en tal van andere maatregelen getroffen.

“Dit hakte er wel in en het deed terugdenken aan de dood van Arnd Otten, maar je moet wel verder.” Net als in 2017 zijn er samenkomsten geweest voor het personeel, direct na de gijzeling. “Ik ben er echt trots op hoe we dat toen hebben aangepakt. Die saamhorigheid, dat besef dat je moet doorgaan: dit zijn twee patiënten waarmee het fout is gegaan, maar we hebben er nog 116. Je moet als therapeut blijven zien wat je goed doet.”

Extreem vluchtgevaarlijk

De twee gijzelnemers zaten op de afdeling Olivijn, voor extreem vlucht- en beheersgevaarlijke tbs- gestelden (EVBG). Het soort afdeling waarvan de buitenwacht kan denken: dat is wachten op problemen. Toch heeft Martijn Koerhuis ook hier betrekkelijke succesverhalen gezien. “Er zat ooit een man, toen ik hem voor het eerst ontmoette, vroeg ik mij af: komt hij hier ooit nog vanaf? Met de juiste antipsychotica kon hij het hele traject doorlopen: begeleid verlof, onbegeleid verlof, naar het werk buiten de kliniek. Dan zie je: als je geduld hebt, kan het goedkomen. Dat geeft een goed gevoel.”

Patiënten die klaar zijn met hun 24/7-behandeling kunnen onder meer naar De Blink aan de Rotterdamse Bergweg om te wonen, werken en resocialiseren. “Ik sprak er een man die vier dagen per week in een kringloopwinkel werkt. Het gaat goed met hem, het contact met zijn ouders is zelfs hersteld. Hij was een en al dankbaarheid.”

Koerhuis heeft altijd persoonlijk contact willen houden met de patiënten, die hem ‘Martijn’ noemen. Als psychiater was hij verbonden aan de afdeling Robijn. “Je ziet dan direct wat de beslissingen die ik als directeur neem, voor gevolgen hebben. Door de coronamaatregelen bleek dat sommige familieleden na het bezoek de bus terug niet meer haalden. Dat kan je dan gelijk aanpassen.”

Het is voor hem een van de redenen om na vijf jaar van baan te switchen. “Door een nieuwe bestuursstructuur zou het kunnen betekenen dat ik meer mensen moet aansturen en minder tijd kan besteden als psychiater.” Vandaar dat hij nu weer full time psychiater wordt, maar dan wel in de forensische psychiatrie: het behandelen van mensen met zowel een stoornis als grensoverschrijdend of crimineel gedrag. “Sinds die ene patiënt die zijn vader heeft vermoord, ben ik gegrepen door dit vak.”

Bij de Kijvelanden wordt zijn vertrek betreurd door collega’s die we raadplegen. ‘Een directeur met een menselijk gezicht.’ Hij is er zichtbaar stil van. “Ik heb altijd twee petten opgehad: van directeur en psychiater. Zo houd je voeling met de bewoners, al moet je oppassen dat patiënten die je behandelt je niet gaan gebrúiken als directeur. Je moet laveren, eigenlijk is een tbs-directeur een soort burgemeester van de kliniek.”

Link naar originele artikel: Tbs-directeur wordt weer ‘gewoon’ psychiater: ‘Door daders af te schrijven als mens, help je niemand’